Поимите Здравје и Болест и нивната идеолошка злоупотреба (трет дел)

Трет дел од серијал текстови на темата Поимите Здравје и Болест и нивната идеолошка злоупотреба

Четврти дел од серијал текстови на темата Поимите Здравје и Болест и нивната идеолошка злоупотреба

Петти дел од серијал текстови на темата Поимите Здравје и Болест и нивната идеолошка злоупотреба

ПОИМОТ ЗА ФУНКЦИОНАЛНОСТ НА ОРГАНИЗМОТ

Ахилова пета на објективистичкото (материјалистичко) разбирање на болеста и здравјето, онака како што ги определува Бурс, секако дека се одредбите „нормалност“ и „природност“. Сепак, се чини дека тие воопшто не само што не се неопходни, туку не се ни совмесни со одредбата за функционалност, ако неа ја прифатиме како клучна за сфаќање на здравјето. Во основата на ова сфаќање се наоѓа апстракцијата за некаква исконска, хармонична, совршена, идеално врамнотежена природност. Доколку за човекот нешто е природа, тогаш тоа е практичниот однос кон природата, незадоволувањето со она што е дадено и зададено во неа и менувањето на природата преку праксата, а со тоа и видоизменувањето и осамостојувањето на себе си од таа аморфна „природа“, во која уште не избила разликата меѓу субјект и објект, налик некој рај пред каснувањето на јаболкото од дрвото на знаењето. Сепак, ќе мора оваа функционалност да се конкретизира за да може да послужи како определба за здравјето.

1. На прво ниво, имаме функционалност на ниво на делови од организмот (ткива, органи, системи). Овде, функционалноста значи дека дадено ткиво, орган или систем ги извршуваат своите функции во прилог на функционирањето на организмот во целина.

1. На второ ниво, имаме функционалност на организмот во целина. Тоа значи дека организмот како таков го овозможува остварувањето на себепроектот како таков.

На трето ниво, имаме функционалност на себепроектот (функционирање на себепроектот како таков во состав на некоја поголема целина).

На ниво на делови од организмот, да се каже дека даден орган или систем се болни значи дека тие отежнато ја извршуваат својата функција за целината на организмот (или не ја извршуваат, или се под закана да престанат да ја извршуваат или се со видоизменета функција). Нормалноста или природноста тука воопшто не се никакви параметри. Доколку даден орган по облик или било кое друго својство отстапува од вообичаените, а сепак е беспрекорно функционален (на пример, некој да има уши како виленик но слухот да му е беспрекорен), тоа би можело да се нарече аномалија, а не болест. Според тоа, сите протетички средства, хронични терапии, отстранети делови од телото и сл. ја одржуваат функционалноста на дадено ткиво, орган или систем, иако не би можело да се каже дека го враќаат организмот во неговата природна и нормална состојба.

На ниво на целина од организмот, функционалноста значи дека организмот го овозможува остварувањето на егзистенцијалниот себепроект [1]. Во таа смисла, организмот на човек кој сака да изврши промена на полот, или пластична операција за разубавување, иако не се работи за болест во смисла од првото ниво, сепак во конкретнава смисла е со нарушена функционалност, па така е легитимен предмет на медицинската теорија и пракса. Исто така, контрацепцијата и абортусот ја одржуваат функцоналноста на организмот токму во оваа смисла и на ова ниво. Грижата за терминално болните исто така е посветена на одржувањето на функционалноста на организмот во оваа втора смисла.

На ниво на себепроект, спорна е оправданоста од функционалноста како критериум. Ако е јасно дека е можно организмот, онаков каков што е, да не може, така да се каже, да ги извршува задачите кои ги наметнува себепроектот, сепак не е јасно како би можело себепроектот, личноста како таква да бидат функционални за било што. Поради сѐ уште нерешениот проблем за односот меѓу свеста и мозокот, останува една сива зона на ментални болести каде што идеологијата и науката се испреплетени како свински црева и е многу тешко човек да им го најде крајот. Од една страна, депресијата се третира како болест. Она што го чини современата медицина е депресивната личност да продолжи да функционира. На пример, иако сиромаштијата, социјалната несигурност на целото семејство се причина за депресијата на, да речеме, една текстилна работничка, со терапијата со антидепресиви која ќе ја добие таа продолжува да работи и да се грижи за семејството, а единствено што се намалува или го снемува е чувството на неподносливост на тој и таков живот, значи најблагородното во неа. Со други зборови, нормалноста се сведува на интернализирање на особини кои се пожелни за капитализмот. Од друга страна, во болести како шизофренијата многу е тешко да се направи дистинкција што е нарушена функционалност на мозокот како орган, а што е слобода на личноста т.е. себепроектот. Сепак, во принцип, може да се смета дека себепроектот не е во функција на ништо друго, додека организмот и сите делови од организмот се во функција на себепроектот. Според тоа, здравјето кратко може да го определиме како функционалност на сите делови од еден организам и на организмот во целина. Така, на пример, хомосексуалноста не е болест затоа што не ја нарушува функционалноста на организмот на ниту едно од посочениве рамништа. Дали е „природна“ или „нормална“ е сосема несуштинско прашање.

Функционалноста не е норма, туку природна законитост. Според тоа, за осмислувањето на здравјето не е неопходно да го напуштаме теренот на искуството. Што се однесува до функционалноста на ткивата и органите, може да се каже дека тие се емпириски констатации, а не функции од некакви и нечии вредности или потреби. Да се негира материјалниот, а со тоа и емпириски реалитет на функционалноста во човечкот организам значи да се негира предметната вистинитост на физиологијата како научна дисциплина.

[1] „Структурата на светот подразбира дека можеме да се вовлечеме во полето на инструменталноста само на тој начин што и сами ќе станеме еден инструмент, дека не можеме да делуваме а самите да не станиме предмет на делување. Но, од друга страна, инструментланиот комплекс може да се открие само со одредувањето на основната смисла на овој комплекс, а тоа одредување е практично и активно – да се закачи шајка, да се посее семе. Во таа смисла, самото постоење на тој комплекс непосредно упатува на еден центар. На тој начин, тој центар истовремено е една направа објективно одредена од инструменталното поле кое се однесува на неа и направа која ние не можеме да ја користиме, бидејќи така повторно би биле упатени на бесконечен регрес. Овој инструмент не го употребуваме бидејќи ние сме тој инструмент“. (Žan Pol Sartr, Biće i ništavilo, Nolit, Beograd, 1984 стр. 330).