Дали Кина е комунистичка?
Следниов текст е превод (оригинално објавен на Philosophers for change) и ставовите изразени во него не нужно се совпаѓаат со ставовите на редакцијата.
Во Кина често ми го поставуваат следното прашање: дали мислиш дека Кина е комунистичка? Многумина не би се двоумеле пред да речат „не”. Оваа позиција е особено забележлива во коментарите на монотоно-досадните либерали од целиот свет, но ја има и кај некои делови и на левицата кои ја прифатиле позицијата или дека Кина била комунистичка во некој момент во минатото, или дека тоа воопшто никогаш не била.
Мојот одговор: сè уште не, но истотака зависи и од тоа што подразбираме под „комунистичка”.
Најмалку три поенти можат да бидат извлечени, а тие вообичаено го формираат воведот во мојот одговор. Првите две можат да се образложат брзо. За почеток, со Кина владее Комунистичката Партија на Кина, за којашто официјалната идеологија е „социјализам со Кинески карактеристики”. Без разлика на тоа колку на некои од ова им се пени устата и велат дека идеологија е само шуплива школка (1), дека Владата мора да изгледа како да ја држи оваа линија заради легитимитет, дека национализмот всушност го заменил социјализмот како вистинската доктрина, сепак реалноста е дека: Комунистичката Партија на Кина со историја од скоро 100 години е таа што раководи со Кина.
Втората и многу посилна поента е следната: Маркс и Енгелс тврдеа дека првиот чекор до комунизам е „аболицирање на сопственоста врз земјиштето и искористување на сите ренти од земјата за јавни цели” (2). Фактот е дека денес во Кина не постои приватно сопствеништво врз земјиштето – тоа е во јавна „сопственост”. Можете да добиете временски ограничено право на користење на земјиштето, но не можете да го купите земјиштето како приватна сопственост. (3) Ова може да ги изненади оние кои без размислување сметаат дека Кина е најкапиталистичката земја од сите, дури и покапиталистичка од „слободниот пазар” на САД. За разлика од ова, тргувањето со земјиште – еден од камен темелниците на капиталистичкиот систем – е просто невозможен во Кина. Се разбира, можете да поседувате стан, дури и зграда која стои врз земјиштето, но не и самото земјиште врз кое е изградена. Згора на тоа, во градови како Пекинг и Шангај, забрането е да се инвестира во станбени објекти – во купувањето на дополнителни станови покрај сопствениот дом за правење на пари.
Третата поента е подетална и се однесува на самото прашање за комунизмот. Тука, би сакал да ги разработам погрешните претпоставки, имено, дека комунизмот е рационална идеја која треба да биде реализирана, дека е идеал кон кој се стремиме и дека е сингуларен. Да започнам со позицијата дека комунизмот е рационална идеја- план кој треба да се актуелизира. Според пуристите, оваа рационалистичка идеја може да се примети кај Маркс, Енгелс, а можеби и Ленин: заедничката сопственост врз средствата за производство, аболицијата на приватната сопственост, постепеното одумирање на државата.
Проблемот е во тоа што овие фрази се општи слогани, кои се доста непрецизни и се далеку од тоа што може да се нарече детален преглед на комунистичкиот систем. (4) Дали ова е така бидејќи тие немале време за да остават таков план, или мислеле дека оваа задача е подобро да се остави на други? Многумина подоцна се обидоа да создадат план со насоките за тоа како би изгледал демократскиот социјалистички систем и со критика за сите форми кои социјализмот ги има заземено досега. (5) Навистина, искушението е секогаш тука, бидејќи потребна ни е барем некаква идеја за предметот на нашите стремежи.
Но, овој чекор содржи стапица, бидејќи претпоставува филозофска револуција која се обидува да ја поткопа лажната рационалност на капитализмот, или впрочем таа на корумпираните социјализми, во корист на вистинската рационалност на комунизмот. (6) Со други зборови, предлага алтернативен рационален модел кој го предизвикува и отфрла капиталистичкиот модел за рационалното. Но, тука е и стапицата, бидејќи овој пристап останува во рамката на тоа што се обидува да го надмине: Марксизмот останува друга форма на рационалност. Дури и ризикува да стане вид на идеализам во кој идејата за комунизам е примарна, наместо нејзината пракса.
Од оваа рационалистичка позиција произлегуваат останатите претпоставки, бидејќи така комунизмот станува идеал и сингуларност. Преку идеалната димензија се соочуваме со дилема, бидејќи комунистичкиот идеал може да делува како негативна и како позитивна сила. Комунизмот делува како негативна сила кога самиот станува романтичарски и перфекционистички идеал кој досега никогаш не бил реализиран во ниту една од социјалистичките револуции кои се случиле, а нив ги има многу. Во споредба со овој идеал, сите тие потфрлиле, станале „тоталитарни”, „државно капиталистички”, „одметнати”, „расипани” и „пропаднати”. (7) Најчесто, шифрата која се крие позади оваа претпоставка е никој друг освен Сталин. За многу Западни Марксисти, Сталин претставува предавство и травестија на комунизмот. (8) Залепете ја ознаката „Сталинистичка” до било која Влада и автоматски ќе се претпостави дека таа воопшто не е комунистичка, дека Сталин бил „брутален” и „тоталитарен” диктатор, кој не се разликува од Хитлер (9).
И на други места сум тврдел дека оваа деградација на вистинските социјалистички револуции во името на совршената револуција која допрва треба да дојде, всушност ја искажува огорченоста од фактот што ниту една успешна револуција се нема случено во Западна Европа или Северна Америка. (10) Тоа создава состојба која може да се нарече „пред-Октомвриска”, во која целиот начин на размислување е детерминиран од подготовката за револуцијата наместо од тоа што да се прави откако ќе се освои власта. Следствено на ова, Ленин пред Октомври, Мао пред 1949, па дури и Хо Ши Мин пред 1946 стануваат центар на внимание. Помалку интерес се покажува за потешките задачи за конструирање социјализам после револуцијата. Оваа претпоставка, односно непреиспитана рамка за општење со Марксизмот, ја забележав на конференција за Ленин, во Вухан, Кина, во октомври, 2012. Половина од учесниците беа Кинези, а останатите беа странци.
Скоро сите странци покажаа интерес за Ленин пред Октомвриската Револуција, позиционирајќи се себеси во процес за подготовка за револуцијата која ќе дојде. Во контраст со ова, повеќето кинески учесници беа заинтересирани за Ленин после Октомври, за многуте потешкотии со кои се соочил после освојувањето на моќ, како на пример: меѓународната опозиција, корупцијата, позицијата на жените, формите на државата, одржувањете на „привлечноста” на социјализмот и легитимитетот на владата. Очигледно, нивната перспектива беше во директна корелација со ситуацијата и предизвиците со кои Кина се соочува денес. Овие предизвици можеби не беа свесно артикулирани, но тие открија јасна поделба. Имплицитно, повеќето од странците со нивните перспективи индицираа дека Кина исто така е пример за пропаднат социјализам кој ја чека вистинската социјалистичка револуција.
Негативната димензија на идеалот на комунизмот води кон отфрлање на сите револуции кои се случиле во името на совршената револуција која се наоѓа некаде во неопределената иднина. Овој пристап исто така води кон континуирано занемарување на изучувањето на било каков одржлив начин на историските примери на социјалистичките револуции и градењето на социјализам. Со други зборови, дискусиите кои го замислуваат идеалниот комунизам како пловечки во етер надвор од историјата, ги заменуваат темелните анализи со егзегеза на исечоци од селектирани дела на Маркс, Ленин или Мао кои се вклопуваат во нивната перспектива. (11)
Во исто време, комунизмот како идеал има и корисна димензија. Во овој случај, идеалот функционира не толку како цел која треба да биде постигната, туку како потсетник дека ниту една форма на комунизам не може да каже „тоа е тоа, постигнавме вистински комунизам”. Тука ни е потребна промена на фокусот, бидејќи акцентот не е на некој перфектен и романтичарски идеал, туку на потребата никогаш да не се биде задоволен со тоа што е постигнато дотогаш. Јас преферирам да го следам Лукаш и да зборувам за комунизмот како процес на постанување наместо бидување, (12), или со зборовите на Маркс и Енгелс: „Комунизмот за нас не претставува некаков план за идно општество, или, идеал кон кој реалноста ќе треба да се прилагоди. Комунизмот е движењето кое ги укинува условите за постоење на сегашното”. (13)
Оваа позиција има сопствена дијалектичка димензија. Ако прифатиме дека самата идеја за постанување, преку Хегел, Ниче, Вајтхед и останатите, е возможна во капитализам, тогаш комунизмот и ја завршува и ја трансформира оваа идеја. (По)станувањето поминува низ Aufhebung со комунизмот на начин кој се наслонува на капитализмот само како на свој предуслов, но истовремено го надминува капитализмот со сосема различен начин на производство. Треба да биде очигледно дека и самиот концепт за идеал има претрпено трансформација, функционира како сигнал за комунизам како постанување наместо како бидување.
Последната поента се однесува на сингуларност наспроти мултиплицитет. Една од поопасните форми на отфрлање на кинескиот социјализам, а да не зборуваме и за другите во Источна Европа или во Виетнам, Лаос, Северна Кореја, Куба или Венецуела, е идејата дека комунизмот е сингуларна цел. Планот (водичот) за којшто зборував претходно има тенденција да биде гледан како единство наместо како множество. Затоа, станува премногу лесно да се дефинира комунизмот на одреден начин, дека е ова и ништо друго, а притоа да се отфрли сè што не ги задоволува тие стандарди. Наместо ова, би сакал да ја разработам фразата на Денг Сјаопинг „социјализам со кинески карактеристики”. (14) Овој слоган има импликации поголеми од тие кои тој ги замислил, иако на некои начини е конзистентен со идејата на Маркс за покинезување на Марксизмот (15). Не би сакал да навлегувам во дебати за самата фраза, туку да ја искористам во насока на објаснување на мултиплицитетот.
Имено, доколку постои социјализам со кинески карактеристики, тогаш постои и социјализам со руски, романски, југословенски, виетнамски, па дури и северно корејски карактеристики. Или, за да ги одбегнеме културолошките асоцијации со таквите термини, варијациите можеме да ги опишеме како авторитарен комунизам, нова демократија, демократски централизам, социјалистичка демократија и така натаму. Земјите со подолга историја на социјалистичка власт, како СССР и Кина, преминуваат од една во друга од овие варијации во различни временски периоди. Но, поентата е дека различните можности за социјализам отвориле богата историја на социјалистички револуции.
Мојот одговор на прашањето со коешто започнав „дали мислиш дека Кина е комунистичка?” е „сè уште не, но што подразбирате под комунистичка?” Впрочем, првичното прашање треба да биде „дали мислите дека Кина станува комунистичка?”. Наместо некоја форма на рационализам, праксата треба да биде актуелизирана, станувањето наместо бидувањето, мултиплицитетот на вистини наместо едната сингуларна вистина – тоа се карактеристиките на комунизмот кои сакам да ги нагласам. Со други зборови, како што Јермаков изјави во момент на откровение: комунизмот е „потрага по точниот пат кон непознатото”. (16)
Пишува: Роланд Боер (Левичар од Австралија, кој живее во индустрискиот град Њукасл. Неговиот примарен истражувачки интерес е за поврзаноста помеѓу Марксизмот и религијата. Има напишано 5 тома за серијата со наслов „Критика на Рајот и Пеколот” (Хејмаркет, 2009-2013). Неодамна заврши долга студија за Ленин и религијата. Автор е на блогот „Stalin’s moustache”. Честo патува во Азија, а предава на Женмин Универзитетот во Пекинг, Кина.)
Превод: Редакцијата на Антропол
[1] Alessandro Russo in Costas Douzinas and Slavoj Žižek, eds., The Idea of Communism (London: Verso, 2010).
[2] Karl Marx and Friedrich Engels, “The Manifesto of the Communist Party,” in Marx and Engels Collected Works, vol. 6, 477-519 (Moscow: Progress Publishers, 1848 [1976]). See also Karl Marx, “The Abolition of Landed Property,” Marxist Internet Archive(1869), https://www.marxists.org/archive/marx/works/1869/12/03.htm
[3] See the full statement of the 2007 property law in http://www.lehmanlaw.com/resource-centre/laws-and-regulations/general/property-rights-law-of-the-peoples-republic-of-china.html. See also http://www.doingbusiness.org/data/exploreeconomies/china/registering-property. This situation does, of course, cause consternation and confusion among global capitalist advocates like The Economist. See ‘China’s Murky Ownership Rules: Who Owns What?’ The Economist, June 7, 2011. http://www.economist.com/node/18928526.
[4] Even Engels’s more direct effort remains at the level of general prescriptions. See Friedrich Engels, “Principles of Communism,” in Marx and Engels Collected Works, vol. 6, 341-57 (Moscow: Progress Publishers, 1847 [1976]).
[5] For instance, W. Paul Cockshott and Allin Cottrell, Towards a New Socialism (Nottingham: Spokesman, 1993).
[6] Bruno Bosteels is particularly guilty of such an approach in his contribution to Douzinas and Žižek, The Idea of Communism.
[7] For a recent assertion of the ‘failure’ of communism, see the essay by Judith Balso in Douzinas and Žižek, The Idea of Communism.
[8] For instance, see the essay by Alain Badiou in Douzinas and Žižek, The Idea of Communism, 10.
[9] The most influential example of such propaganda regarding Stalin and Hitler is still Hannah Arendt, The Origins of Totalitarianism (New York: Schocken, 2004 [1951]). Her work enabled the Western European and US Left to find significant common ground with liberal and conservative criticism of communism. See the compelling destruction of this argument in Domenico Losurdo, “Towards a Critique of the Category of Totalitarianism,” Historical Materialism 12, no. 2 (2004); Domenico Losurdo, Stalin: Storia e critica di una leggenda nera, trans. Marie-Ange Patrizio (Rome: Carocci editore, 2008).
[10] Roland Boer, “Before October: The Unbearable Romanticism of Western Marxism,” Monthly Review (2011), http://mrzine.monthlyreview.org/2011/boer081011.html
[11] This mystifying effect is particularly noticeable in most of the items in Douzinas and Žižek, The Idea of Communism.
[12] Lukács 1970 [1924], pp. 72-73.
[13] Karl Marx and Friedrich Engels, The German Ideology (Harmondsworth: Penguin, 1976), 49.
[14] “In carrying out our modernization programme we must proceed from Chinese realities. Both in revolution and in construction we should also learn from foreign countries and draw on their experience, but mechanical application of foreign experience and copying of foreign models will get us nowhere. We have had many lessons in this respect. We must integrate the universal truth of Marxism with the concrete realities of China, blaze a path of our own and build a socialism with Chinese characteristics – that is the basic conclusion we have reached after reviewing our long history.” Xiaoping Deng, “Opening Speech at the Twelfth National Congress of the Communist Party of China, September 1, 1982,” People’s Daily Online 3 (1982).
[15] “China must assimilate on a large scale the progressive culture of foreign countries, as an ingredient for enriching its own culture. Not enough of this was done in the past. We should assimilate whatever is useful to us today not only from the present-day socialist and new-democratic cultures but also from the older cultures of foreign countries, for example, from the culture of the various capitalist countries in the Age of Enlightenment. However, we absolutely cannot gulp down any of this foreign material uncritically, but must treat it as we do our food — first chewing it in the mouth, then subjecting it to the working of the stomach and intestines with their juices and secretions, and separating it into essences to be absorbed and waste matter to be discarded — before it can nourish us. So-called wholesale Westernization is wrong. China has suffered a great deal in the past from the formalist absorption of foreign things. Similarly, in applying Marxism to China, Chinese Communists must fully and properly integrate the universal truth of Marxism with the concrete practice of the Chinese revolution, or, in other words, the universal truth of Marxism must have a national form if it is to be useful, and in no circumstances can it be applied subjectively as a mere formula.” Zedong Mao, “On New Democracy (January 15),” in Mao’s Road to Power: Revolutionary Writings 1912-1949, ed. Stuart R. Schram, vol. 7, 330-69 (Armonk: M. E. Sharpe, 1940 [2005]), 367-68. The debate over scientification/Westernisation versus sinification/indigenisation continues in political science today; see Sujian Guo, ed. Political Science and Chinese Political Studies: The State of the Field (Heidelberg: Springer, 2013). See also Alan R. Kluver, Legitimating the Chinese Economic Reforms: A Rhetoric of Myth and Orthodoxy (Albany: State University of New York Press, 1996), 63.
[16] A. Yermakov, A. A. Lunacharsky (Moscow: Novosti, 1975), 107.
