Сателитските снимки ги изнесоа на виделина скриените мегаструктури од бронзеното време во Србија
Користејќи Google Earth и извидување на авиони, археолозите идентификуваат повеќе од 100 претходно непознати локации.
Пред повеќе од 3000 години за време на бронзеното доба, луѓето ширум Евроазија формирале масивни трговски мрежи кои го поврзувале континентот заедно. Но, Панонската рамнина, отворено пространство кое денес опфаќа делови од Романија, Унгарија и Србија, се сметаше за релативна заднина. Тоа беше вистина дури и откако археолозите пред 2 децении открија неколку масивни загради од бронзеното време, некои заштитени со ѕидови и ровови долги многу километри.
Никој не беше сигурен како структурите се поврзани со културните случувања на друго место во Европа, иако расфрланите наоди на бронзени артефакти покажаа дека објектите не биле целосно изолирани. „Тие се гледаа како еднорози на пејзажот“, вели Бери Молој, археолог од Универзитетскиот колеџ во Даблин.
Во 2015 година, Молој и другите археолози се свртеа кон сателитски снимки за да видат дали можат да забележат повеќе структури што ги пропуштиле копнените истражувања. Минатата недела во PLOS ONE, тие објавија дека пронашле повеќе од 100 од овие различни објекти во она што е денешна Србија. Тесно распоредени еден до друг, тие формираат појас кој се протега 150 километри по реката Тиса, главната артерија север-југ што ја дели Панонската низина. Наодите сугерираат дека структурите биле дел од огромната мрежа на населби кои учествувале во просперитетна трговија со бронза низ целиот континент, која цветала пред околу 3600 години.
Структурите, многумина идентификувани за прв пат, се кријат на видно поле. Многу од нив се невидливи од земјата затоа што биле изорани речиси рамно по децении интензивно земјоделство или уништени во праисторијата. Откако ги идентификуваа куќите на фотографиите на Google Earth, Молој и неговиот тим ја прелетаа областа со мал авион, а потоа посетија што е можно повеќе локации пеш. „Поминавме многу време макајќи низ калта“, вели Молој.
Тие пронајдоа фрагменти од керамика, камења за мелење жито и животински коски кои се фрлаат на површината — антички артефакти создадени со децении интензивно орање. Пробните јами открија уште повеќе такви артефакти. Споредувајќи ја керамиката со познати локалитети во регионот, истражувачите процениле дека објектите датираат помеѓу 1550 година п.н.е. и 1200 п.н.е. Радиојаглеродните датуми од животинските коски го потврдија истото.
Авторите тврдат дека ѕидовите и рововите заштитувале мали населби, и тие велат дека концентрациите на артефакти и отпад од домаќинството сугерираат дека секој заграден дом бил дом на неколку пошироки семејства. Но, како изгледале тие живеалишта – или дали биле населени во текот на целата година – останува нејасно. „Тоа е нова приказна која го менува нашето знаење за доцното бронзено време и за Балканот“, вели коавторот Драган Јовановиќ, археолог во Градскиот музеј Вршац. „Прилично е неверојатно што остана скриено до сега“.
Глинените коли и бронзеното оружје пронајдено на гробиштата во близина на некои огради сугерираат дека жителите војувале. Но, повеќето од новооткриените објекти се оддалечени само 5 или 10 километри, секој видлив од најблиските соседи. Сите тие споделуваа слични стилови и архитектура на керамика. Малку е веројатно дека луѓето што живеат овде биле непријатели или конкуренти, тврди Молој: „Фактот што тие го делат пејзажот значи дека соработуваат“.
Населбите биле поврзани и со поширокиот свет преку трговијата со бронза и други материјали, сугерира тимот, дел од континенталниот процут во трговијата и поврзувањето поттикнати од новите металуршки техники. 3 века по 1600 п.н.е. исто така го одбележа најславниот период на такви цивилизации како што се Микенците во Грција, Хетитите и Вавилонците на Блискиот Исток и Новото кралство на Египет.
Новите локации се додаваат на други пронајдени неодамна во Унгарија и Романија за да се формира она што авторите го нарекуваат долна панонска мрежа. Наместо густо преполните, заградени градови кои се наклонети во Египет, Блискиот Исток и Грција, луѓето од Панонската низина си оставија многу простор за лактите: еден заграден, ископан во последните 20 години во Романија, имаше повеќе од 33 километри бедеми и ровови кои оградуваат површина од повеќе од 17 квадратни километри. „Овие луѓе биле свесни за урбаните цивилизации во Медитеранот“, вели Молој, „но не го имитираа тој стил на живеење“.
Сепак, тоа не значи дека општеството на Панонската рамнина било помалку сложено. „Овие локации се големи во хоризонтална смисла“, вели Радивојевиќ. „Тоа е нивната поврзаност што треба да ја користиме за да процениме колку беа сложени“.
Други експерти велат дека остануваат многу прашања. Досега, има малку докази за куќи или постојани објекти во заградените куќи, на пример, иако Молој се надева дека тие би можеле да најдат докази за нив во иднина. Можно е прстените да биле сезонски места за собирање, церемонијални центри, па дури и за добиток – или нешто сосема друго. „Нивното толкување сè уште е на ниво на модел, неприфатена вистина“, вели археологот од Универзитетот во Белград, Марија Љуштина, која не била вклучена во истражувањето. „Ги држам прстите вкрстени повеќе истражувања ќе донесат потврда“.
До 1200 п.н.е., нешто тргнало наопаку. Објектите биле напуштени. Пробните ровови покажаа дека некои од локациите не беа само испразнети, туку намерно демонтирани – нивните ровови беа исполнети, нивните ѕидови срушени. Причината останува мистерија, но одекнува на слични општествени колапсови од Египет до северна Германија во исто време.
Огромната големина на куќите значи дека тие може да останат загадочни во годините што доаѓаат. Но, тие помагаат да се пополни празно место на картата на Европа од бронзеното доба. „Тие отворија сосема нов пат за ископување и истражување“, вели Радивојевиќ. „Овие точки не беа поврзани порано, што го прави ова истражување вредно“.
