Достоевски – најголемиот психолог во светската литература

Многу книжевни критичари го прогласуваат Фјодор Михајлович Достоевски  за „еден од најголемите романсиери во целата светска литература“, па дури и за „најголем светски писател“. Неговите бројни дела се сметаат за ремек-дела, кои имале големо влијание врз подоцнежниот развој на литературата. Го споредуваа со Софокле, Сервантес и Шекспир. Има, секако, и такви кои не го разбираат, па затоа и не го сакаат. Но, тоа е помалку важно. Важно е дека неговите дела се живи и актуелни и ден денес. Достоевски е нашироко читан и интригантен писател и сè поважен како новинар, издавач и оригинален мислител, а заедно со Џорџ Орвел е и најголемиот пророк во литературата.

За Фридрих Ниче тој е „единствениот писател од кого научил нешто“, за германскиот писател Томас Ман „најголемиот психолог во светската литература“.

Достоевски е роден во Москва во 1821 година. Семејството Достоевски потекнува од белоруски унијати (грчкокатолички) благородници, кои подоцна се вратиле во православието. Генерално, православната вера ќе го одбележи животот на писателот Достоевски. Тој е и многу важен православен мислител. Многу теолози ќе посветат посебно внимание на тој аспект од неговата работа.

Недолго по неговите книжевни почетоци, кои ги одбележа романот „Клетници“, по повод кој книжевниот критичар Висарион Белински забележа дека „се роди нов Гогољ“, следеше одлучувачки настан во неговиот живот. Достоевски бил уапсен и затворен на 23 април 1849 година, под обвинение за учество во револуционерни активности насочени против царот Николај I. На 16 ноември истата година, Достоевски беше осуден на смрт. Неговото писмо упатено до неговиот брат Михаил најдобро сведочи за „лажното пукање“, што го инсценирале царските власти, кога тој беше нареден во строј за да биде стрелан, а всушност беше само застрашување.

„Речиси сите осуденици беа убедени дека пресудата ќе биде извршена и доживеаја најмалку десет страшни, бескрајно страшни минути во исчекување на смртта“.

Тоа беше пресвртница, одлучувачки момент во животот на писателот. По револуционерното, социјалистичко искуство во кругот на Патрушев, „смртната казна“, потоа затворот и, конечно, воената служба во Сибир, Достоевски се свртува кон традиционалните руски вредности. Тој стана убеден православен христијанин, прониклив и луциден противник на филозофијата на нихилизмот.

Во низата ремек-дела, како „Идиот“ или „Браќа Карамазови“, неговото дело „Злосторство и казна“ е можеби највпечатливо. Едно од оригиналните толкувања нуди рускиот мислител Александар Дугин, според кого оваа и другите книги на писателот не треба да се читаат првенствено како психолошки студии. Тоа е, пред сè, фундаментален роман за руската историја, дело што се смета за фундаментално за руската историја во периодот на Петербург, во кое нема ништо случајно или произволно.

Токму затоа романот „Злосторство и казна“ се случува во Петербург. Русија имаше три престолнини, Киев, Москва и Санкт Петербург.

 Првиот е Киев. Тој е „главен град на национална, етнички хомогена држава, која припаѓала на периферијата на Византиската империја“. Таа северна гранична формација на Римската империја (Византија) немала особено важна цивилизациска или света улога. Тоа беше само „обична држава на ариевски варвари. Киев е главен град на народна Русија“.

Достоевски почина на денешен ден 9 февруари 1881 година во Санкт Петербург, како последица на крварење предизвикано од епилептичен напад.

На неговиот погреб присуствуваа околу 40.000 луѓе.