Србија како клучен партнер на иницијативата „Еден појас, еден пат“ на Кина

Анализа на Дарко Тодоровски, истражувач, кандидат за докторат на Руската претседателска академија за национална економија и јавна администрација и воен аналитичар.

Србија – бисерот на НР Кина на Балканот

„Држете се до новиот пат и стариот пријател“ е најкраткото и најточното објаснување за важноста на Кинеската иницијатива „Појас и пат“ (БРИ) за Србија. Земјите од Западен Балкан припаѓаат на таканаречениот централен коридор на БРИ, кој ќе ги поврзува пристаништата во источна Кина со централна Азија, Иран, Турција и, следејќи ги балканските земји, ќе стигне до централна Европа: по аналогија со историскиот коридор на Патот на свилата. Ќе има и морски коридор низ Балканот, преку Суецкиот канал, пристаништето Пиреја во Грција (контролирано од Кина), следејќи низ балканските земји до централна и западна Европа.

Србија – кинески прозорец на Балканот

Србија зазема централно место во двата коридори на Балканот и затоа е избрана за „бисер“ на проектот БРИ. Во контекст на влошените односи меѓу НР Кина и ЕУ, Србија како земја која не е членка на ЕУ и НАТО, но има договор за слободна трговија со ЕУ, е одличен центар за кинескиот извоз во ЕУ.

НР Кина е вториот надворешно трговски партнер на Србија. Надворешно-трговската размена меѓу Србија и Кина во 2023 година изнесува 6,09 милијарди долари, од кои 1,2 милијарди се извоз од Србија. Извозот на Србија во Кина се зголеми за 152 пати во текот на изминатата деценија и тројно се зголеми во последните неколку години од 2019 година.

Србија игра значајна улога во иницијативата „Појас и пат“, првенствено поради нејзините историски одлични пријателски односи со НР Кина од југословенската ера, карактеризирани со долга традиција на пријателство, длабока меѓусебна доверба и почит. Србија ја искористи историската можност што и ја пружи нејзината геополитичка положба, како и политичките, економските и воените односи со Кина, за да ги реализира своите национални економски цели. Србија ја ужива поддршката на НР Кина во зачувувањето на својот територијален интегритет и суверенитет.

НР Кина активно ги зголемува директните инвестиции и го финансира развојот на патните транспортни коридори во земјите-учеснички од форматот 17+1. Во 2007 – 2019 година Кина инвестираше околу 20 милијарди долари во земјите од форматот 17+1 во развојот на патните транспортни коридори. Србија доби најголем дел од овие инвестиции.

Република Србија и НР Кина се тесно поврзани во инфраструктурните проекти, а соработката во оваа област започна во 2009 година, кога Србија и Кина потпишаа Договор за економска и техничка соработка во областа на инфраструктурата. Оттогаш, двете земји работеа на голем број транспортни и енергетски проекти, вклучувајќи изградба на мостови, електрани, автопати и железници.

Кинески проекти во Србија

Од сите земји во иницијативата 17+1, билатералните односи меѓу Србија и НР Кина се на највисоко ниво. Според истражувањето на FDI Markets, во 2019 година, Република Србија е лидер меѓу сите земји кои учествуваат во механизмот за соработка во однос на инвестициите во инфраструктурата: изградба на брзата железница Белград-Будимпешта, изградба на коридорот 11 од Автопатот Милош Велики, изградбата на автопатот Прељина-Пожега и изградбата на мостот Михаило Пупин на Дунав. Брзата железничка линија меѓу Белград и Будимпешта директно ќе го поврзе пристаништето Пиреја во Грција (со кое управува кинеска компанија и земјите од Западна и Централна Европа) со Западна Европа. Железничката пруга што ги поврзува главните градови на Унгарија и Србија, во должина од околу 350 километри, е првиот договорен проект за соработка меѓу НР Кина и 16 земји од Централна и Источна Европа. При предвидена брзина од 200 km/h времето на патување меѓу двата града ќе се намали од осум на три часа. На почетокот на 2022 година, како дел од овој проект, во Србија беше завршена и пуштена во употреба брзата пруга на делницата Белград-Нови Сад (вкупно 75 километри). Главниот интерес на Србија за интегрирање на својата железничка мрежа во европската железничка мрежа постепено се реализира благодарение на кинеските инвестиции.

Во рамките на кинеските инфраструктурни проекти, НР Кина е присутна во Србија не само како инвеститор, туку и како генерален изведувач. Треба да се нагласи дека во процесот на проектирање, склучување договори и последователна изградба на инфраструктурни проекти, кинеските компании строго ги почитуват локалните правила и закони, дури и правилата на ЕУ, и се предмет на надзор од локалните српски контролни групи. Изградбата на наведените инфраструктурни проекти на кинески компании претставува важна движечка сила за понатамошниот развој на српската економија, бидејќи тие влијаат на пошироката дистрибуција на производи и услуги, како и на квалитетот на животот на луѓето преку полесен транспорт.

Денес, НР Кина е еден од најважните инвеститори во Србија, кој инвестира во индустријата, фабриките, индустриските паркови, патната и железничката инфраструктура. Кинеските инвестиции во Србија во периодот 2010-2022 година изнесуваат вкупно 17,3 милијарди долари, вклучувајќи ги инвестициите и во градежништвото, според Американскиот институт за претпријатија. Според истражувањето, 75 отсто од Србите ја сметаат Кина за пријателска, а 64 отсто веруваат дека односите меѓу Србија и Кина ќе се подобрат. Покажа дека 42% од испитаниците имале позитивен став за јавниот ред во Кина, а 72% од младите ги поддржуваат кинеските инвестиции во Србија.

Кинеските странски директни инвестиции во Србија во 2022 година изнесуваа 1,4 милијарди евра, нешто помалку од вкупно 1,44 милијарди инвестирани од ЕУ, а во 2023 година Кина треба да ја достигне ЕУ, врз основа на сегашниот тренд, а Кина треба да стане најголема странски инвеститор во Србија. Кина го привлекува и Хонг Конг како база за директни инвестиции на Балканот. Според проценките на ЕБОР, во периодот 2015–2016 г. Само од Хонг Конг во Србија беа префрлени 350 милиони долари директни инвестиции.

Кинеските компании инвестирале 4,4 милијарди американски долари во Србија меѓу 2014 и 2022 година. Зијин рудник инвестираше вкупно 1,84 милијарди американски долари. Договорот за купување на Фрипорт МекМоран, кој имаше права за истражување на рудникот Чукару Пеки, вредеше 380 милиони американски долари. Купување на фабриката за челик Смедерево од страна на Хебеи Стил преку нејзината подружница ХБИС за 120 милиони американски долари. Голема инвестиција беше фабриката за гуми Шангдонг Линглонг во Зрењанин во износ од 900 милиони долари. Овој инвестициски извештај ја опфаќа изградбата на третиот блок на термоелектраната Костолац по цена од 715 милиони американски долари од кинеската компанија CMEC, подружница на Синомах, иако оваа изградба е финансирана со заем што го враќа државата Србија.

Кинеските градежни и инфраструктурни компании кои работат на инфраструктурни проекти и патишта во Србија користат околу 60% локални материјали и ресурси, како и работна сила од Србија, а ова е најдобриот одговор на тврдењата на прозападните невладини организации, како и на некои опозициски политичари. во Србија, кои тврдат дека кинеските компании користат кинеска работна сила и материјали од Кина. Србија е една од земјите најактивно вклучени во економската соработка со Кина во Централна и Источна Европа.

За време на Самитот „Појас и пат“ во Пекинг во октомври 2023 година, НР Кина и Србија ја подигнаа соработката на ново стратешко ниво и подпишаа Договор за слободна трговија. Договорот опфаќа 10.412 српски и речиси 9.000 кинески стоки кои ќе бидат ослободени од царина.

Зголемената дипломатска активност, сеопфатното стратешко партнерство, тековната соработка за реализација на голем број проекти, како и новите аспекти на економската соработка меѓу Србија и НР Кина го означија почетокот на нова етапа во односите меѓу Белград и Пекинг, фаза на просперитет и развој, пријателство без граници на стратешко ниво.

Текстот е превземен од следниот Линк