РЕК „Битола“ ја уништува Пелагонија со токсичен чад – Денешна слика од една еколошка катастрофа

РЕК „Битола“, најголемата термоелектрана во Македонија, и денес — на 22 април, Денот на планетата Земја — продолжува да го гуши Пелагонискиот регион со радиоактивна пепел и токсичен воздух. Чадот што излегува од нејзините оџаци не е симбол на индустриска моќ, туку на хронична немоќ на државата да ја заштити животната средина и сопствените граѓани.

Наместо план за транзиција кон зелена енергија, државата упорно го „одржува во живот“ овој гломазен капацитет — со пари, со политички игри и најстрашно, со здравјето на граѓаните.

Малкумина се свесни дека пепелта која излегува од оџаците на РЕК „Битола“ е посмртоносна отколку што изгледа. Според истражувања објавени во научни списанија и потврдени од независни извештаи, при согорување на јагленот, во атмосферата се испуштаат траги на ураниум и ториум — два природно радиоактивни елементи кои, иако во трагови се присутни во јагленот, при согорување се концентрираат и се претвораат во летечка пепел која лебди во воздухот.

Оваа пепел, која не може да се види со голо око, може да содржи и до десет пати повеќе радиоактивен материјал отколку првобитната руда. Таа лесно се пренесува со ветрот, па завршува во земјоделските површини, водата и белите дробови на жителите. Посебно се ранливи децата, постарите и хронично болните.

Во радиус од еден километар околу термоелектраната — таканаречената „сенка на оџакот“ — живеат илјадници луѓе кои без свој избор секојдневно вдишуваат отровни честички. Но проблемот не запира тука — пепелта и сулфур диоксидот патуваат километри далеку, носејќи ја заканата и надвор од Пелагонија.

Според последниот извештај на мрежата Bankwatch, РЕК „Битола“ е меѓу најголемите загадувачи на воздухот на Балканот. Во 2022 година, емисиите на сулфур диоксид (SO₂) од трите блока на термоелектраната ја надминале законски дозволената граница за повеќе од 10 пати. Овој гас, познат по своето влијание врз дишните патишта, предизвикува или влошува астма, бронхитис и срцеви болести.

Но не е само сулфур диоксидот — во воздухот се регистрираат и високи нивоа на PM10 и PM2.5 честички, кои директно продираат во белите дробови и предизвикуваат долгорочни здравствени последици. Стапката на смртност од респираторни заболувања во Битолскиот регион е меѓу највисоките во државата — и тоа не е случајност.

И покрај јавните податоци, алармантните извештаи и растечкиот број заболени, Министерството за животна средина молчи. Владата нема јасна стратегија за постепено гасење на РЕК и за префрлување на чисти извори на енергија. Напротив — наместо план за транзиција, слушаме ветувања за „реконструкции“, нови кредити и скапи политички маневри кои не нудат реално решение.

Институциите не инвестираат ни во мониторинг на здравствените последици. Нема здравствени студии, нема јавни дебати, нема транспарентност. А последиците? Идни генерации кои ќе растат во сива зона, опкружени со канцерогени честички и игнорирани од сопствената држава.

РЕК „Битола“ не е само индустриски капацитет — таа е епицентар на еколошка и здравствена криза која го гуши целиот југ на Македонија. Она што го гледаме денес, на Денот на планетата Земја, не е само случајност. Тоа е системска последица на децениска негрижа, корупција, политички калкулации и колективно молчење.