Прославувањето на 1-ви мај во бригадата
Под ројот на непријателски куршуми, партизаните во борбата за ослободување од фашистичката окупација и не можеле многу да размислуваат за слободни активности. Иако ретко, сепак на фронтот во одредени окружувања се одбележувале и некои празници. Така бригадите кои во 1944 година се затекнале на Осоговските планини, а кои имале за цел да ги истиснат бугарските фашистички сили, го искористиле затишјето пред бура за одбележување на интернационалниот празник 1-ви мај. Едно сведоштво за тоа како партизаните го прославиле 1-ви мај на фронтот е прикажано во книгата “Од Козјак до Загреб” на Златко Биљановски објавена во 1971 година.
Штабот на бригадата беше обземен од размислувањето и консултациите со штабовите на баталјоните, како да биде прославен денот на работничката класа 1-ви мај, кој се ближеше. Секако, доколку вака биде мирно и без борби. Партиското и политичкото раководство, одделно се ангажираа и бараа начин таа замисла да добие своја реализација. Време за тоа многу немаше. Веќе беше 30 април. Бригадата беше во покрет. Сета замисла ќе треба во текот на утрешниот ден да се оствари. Доколку ќе има доволно време и можности таа замисла во текот на утрешниот ден ќе се реализира.
На 1-ви мај 1944 година бригадата се наоѓаше меѓу котите 1847 и 1390. Тука и преноќи. Сместена во големите шуми на Осогово, убавите мали лединки даваа можност за убаво и комотно сместување, само да беше поубаво времето. Агит-пропот, заедно со бригадниот комитет, уште во раните утрински часови имаше состанок. Меѓу другите, присутни беа: Деса Миљевска, Илија Џувалковски, Ацо Шопов, Боро Чушкар, Панче Пешев и други. Дискусијата беше за начинот и реализацијата на вчерашните размислувања и идеи како да биде прославен празникот 1-ви мај. Беше донесена одлука подготовките до пладне да се завршат: едно шаторско крило ќе послужи како плакат. На него еден од бугарските заробени офицери кој беше уметник по професија, заедно со Илија Џувалековски – Личко, со креда да направи голем запчаник, а во средината, преку запчаникот да се издига работник кој со чекан удира по наковална. Горе, во аголот, да дојде срп и чекан со петокрака. Тоа платно, со уште неколку, да послужи како кулиса. Другарите од Агит-проп ќе изготват набрзинка некој скеч, неколку рецитации, пригодни за празникот и неколку хорски песни.
Некаде околу 2 часот бригадата беше сета собрана, освен извидувачите и стражарите. Комесарот на бригадата се појави пред борците. Говореше за значењето на празникот, за борбата на работничката класа и урнувањето на буржоаското општество, за борбата на македонскиот народ и неговото ослободување. Се запре и на интернационализмот, кој, меѓудругото, се манифестираше и во самиот состав на нашата единица, како и заедничката борба со Косовскиот одред и со јужноморавците. Иако денот беше мошне тежок, придружен од врнежи и магла, борците за време на програмата беа пренесено во она што го содржеше говорот, рецитациите, песните и симболот што го означуваше истото што уметникот го беше мајсторски нацртал на шаторското крило, а тоа беше визијата за утрешната слобода. Сите беа до кожа водени, како изведувачите, така и публиката. По програмата, борците по своите единици, по своите лединки запалија огнови за да се исушат и затоплат од студенилото што го беа насобрале.
Извадок од книгата “Од Козјак до Загреб” – Златко Биљановски (1971)
